Αναζητώντας τον Μπόμπι Φίσερ

Τίτλος ενδιαφέροντος βιβλίου και ταινίας με σκακιστικό θέμα. Το βιβλίο, γραμμένο από τον Αμερικανό αθλητικογράφο Φρεντ Γουέιτζκιν, αφηγείται την ιστορία του γιου του Τζος, ενός παιδιού-θαύματος στις ΗΠΑ, από τη γνωριμία του με το παιγνίδι στο στέκι της Ουάσιγκτον Σκουέαρ, ως την εγγραφή του στον όμιλο Μάρσαλ, την ανάληψή του από τον γνωστό Αμερικανό προπονητή Παντολφίνι και την κατάκτηση του πρωταθλήματος παίδων των ΗΠΑ. Η ταινία του Αμερικανού σκηνοθέτη Στίβεν Ζέιλιαν αντλεί από το βιβλίο για να δώσει μια ρεαλιστική εικόνα του σκακιστικού κόσμου στις ΗΠΑ.

Ο Τζος Γουέιτζκιν σε μικρή ηλικία

Στο βιβλίο δίνεται έμφαση στη συμβολή του σκακιού στην ενηλικίωση του μικρού και στο πνεύμα μαχητικότητας που καλλιεργεί. Στο τελευταίο και πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο βλέπουμε πώς ο Τζος σώζει μια τελείως χαμένη θέση με ευρηματική άμυνα και, χάρις στην ισοπαλία, κατακτά το πρωτάθλημα. Ταυτόχρονα, αναδεικνύεται η στενή σχέση του προπονητή με το μαθητή, που αποτελεί βασικό στοιχείο της επιτυχίας.

Με αφορμή το ταξίδι με το γιο του στη Μόσχα για το ματς Κάρποβ-Κασπάροβ, ο συγγραφέας συγκρίνει την αντιμετώπιση του σκακιού στην ΕΣΣΔ και τις ΗΠΑ. Η εξαθλίωση των άστεγων σκακιστών της Ουάσιγκτον Σκουέαρ, όπως ο Λετονός διεθνής μετρ Ζιλμπέρ και ο Βίνι, ο νέγρος φίλος του Τζος, από τους οποίους παίρνει τα πρώτα μαθήματα, αντιπαρατίθενται στην υψηλή εκτίμηση και υποστήριξη του σκακιού από τη σοβιετική κοινωνία. Αναδεικνύονται όμως και οι κηλίδες της τελευταίας, όπως οι ίντριγκες, η παντοδυναμία της μυστικής αστυνομίας, κ.ο.κ.

Στην ταινία, ο Ζέιλιαν δίνει μια διαφορετική έμφαση, για να σχολιάσει τα ζητήματα των αξιών και προτύπων που καλλιεργεί το σκάκι στη νεολαία. Ο τίτλος του έργου παραπέμπει άλλωστε στη διάσταση ανάμεσα στο ακραία ανταγωνιστικό, ατομικιστικό πρότυπο του Φίσερ, και το αθλητικό πνεύμα, που από τη φύση του προάγει το σκάκι. Ο δημιουργός αναζητά έναν πιο ανθρώπινο Φίσερ και αυτά τα γνωρίσματα προβάλλει στο πρόσωπο του Τζος.

Μέσα από την πλοκή των αντιθέσεων ανάμεσα στον προπονητή, που βάζει πάνω από όλα τη σκακιστική πρόοδο του μικρού, τη μητέρα, που ανησυχεί για τις επιπτώσεις της μονόπλευρης αφοσίωσης στο παιγνίδι, και τον ταλαντευόμενο πατέρα, αλλά και της επιστημονικής αντιμετώπισης του προπονητή προς τη ριψοκίνδυνη προσέγγιση του Βίνι, βλέπουμε πώς ο μικρός κατορθώνει να βρει μια ισορροπία. Σε αυτό τον βοηθά η σκακιστική του ενασχόληση, οπλίζοντάς τον με κριτήρια και πρωτοβουλία ώστε να αντιδρά ενεργά στα ερεθίσματα.

Καταλυτική είναι η τελική σκηνή, όπου ο Ζέιλιαν, αλλάζοντας την πραγματική ιστορία, βάζει τον Τζος να προτείνει ισοπαλία στον αντίπαλο, ενώ έχει δει ότι κερδίζει. Σε αυτή τη χειρονομία, ένδειξη προθυμίας να μοιραστεί τη χαρά της νίκης αντί να την έχει όλη δική του, αποτυπώνεται η υπεροχή της ευγενούς άμιλλας, απέναντι στο σκληρό, στείρο ανταγωνισμό.

XIIIIIIIIY
9-+-vl-+-+0
9zp-tr-+-zp-0
9-sn-+KzP-+0
9+-+-tR-vL-0
9-+-+N+-zP0
9+-+-+-+-0
9-+k+-+-+0
9+-+-+-+-0
xiiiiiiiiy

Το φινάλε της παρτίδας αναδεικνύει ως μάθημα του σκακιού τη βαθύτερη προσέγγιση της κατάστασης. Ο αντίπαλος του Τζος νομίζει ότι κερδίζει επειδή προάγει πρώτος, αλλά ο Τζος (με τα μαύρα) έχει δει ότι αμέσως μετά πραγματοποιεί σουβλάκι: 1…ηζ6 2.Αxζ6 Αxζ6 3.Ιxζ6 Πγ6+ 4.Ρζ7 Πxζ6+ 5.Ρxζ6 Ιδ7+ 6.Ρε6 Ιxε5 7.Ρxε5 α5 8.θ5 α4 9.θ6 α3 10.θ7 α2 11.θ8Β α1Β+ 0-1.

Το βιβλίο και η ταινία έλαβαν θετικές κριτικές, για την ευπρεπή, αντικειμενική παρουσίαση του σκακιστικού κόσμου.